تمرین صدا سازي

• قابليتهاي صدا

صدا داراي قابليتهاي مختلفي است كه عبارت است از:

1. ارتفاع صدا (اوج و صعود)
2. استقامت صدا
3. ‌حجم صدا
4. زير و بم صدا
5. انعطاف صدا (تحرير)
6. پرده­هاي صدا
7. طنين صدا

صدا قابليت تقويت و تكامل دارد و با تمرين و ممارست مي­توان صدا را پرورش داد.

نكات حائذ اهميت در تمرين صدا

1.  حتما روي الگو تمرين كنيد. اين الگو مي تواند مواد درسي آموزشي شما باشد.
2. مراحل تمرین باید رعایت شود.

مراحل تمرین

الف)گوش دادن الگو: تا حدي که سبک الگو کاملاً در ذهن شما جا افتاده است اما هنوز نمي توانيد آن را به زبان بياوريد.

ب) همخواني با الگو: تا حدي که بالاتر ، پايين تر ، جلوتر و يا عقب تر از الگو نخوانيد.

ج) تکخواني : تا حدي که سبک الگو به صورت تجزيه شده براي شما قابل استفاده باشد، يعني اولاً ؛ هرجاي الگو را اراده کرديد بتوانيد طبق الگو بخوانيد. ثانياً به صورت مجزا ، اجزاي سبک الگو براي شما قابل استفاده باشد، مثلاً بتوانيد شعر ، مقدمه روضه ، روضه و يا گريز سبک را جداگانه مورد استفاده قرار دهيد.

1.   مداومت در تمرين مهمترين عامل رشد صداست ؛ فلذا حداقل در هفته سه جلسه تمرين صدا ، به مدت يك ساعت ، حتي المقدور در ساعتي مشخص ، لازم است . البته اگر هر روز برنامه تمرين صدا داشته باشيد بهتر مي باشد.
2.    ساعاتي قبل و بعد از تمرين از خوردن چربيها ، سرخ كردنيها ، شيريني ها ، ترشي ها ، مواد غذايي تند ، آب يخ و كلاً خوراكيهايي كه صدايتان به آن حساس است پرهيز كنيد.
3.    فشاركيفي وكمي تمرين رابه مرورافزايش دهيد، يعني هم زمان تمرين و هم شدت و سنگيني آن را به مرور زياد كنيد.
4.    در ابتداي تمرين با نرمش صوتي و خواندن در پرده هاي پايين ، صدايتان را گرم كنيد و در ادامه آرام آرام پرده صدايتان را بالا ببريد.
5.    هنگام تمرين تمام حجم صدايتان را از حنجره خارج نكنيد بلكه حداقل يك سوم آن را كنترل نماييد ؛ روش كنترل حجم صدا در ادامه بيان خواهد شد.
6.    اگر در سنين نوجواني يا بلوغ هستيد از جهت كيفي (شدت و سنگيني) زياد به صدايتان فشار وارد نكنيد؛ بلكه در پرده هاي متوسط به تمرين بپردازيد تا صدايتان آسيب نبيند.
7.    فرياد زدن بدون آهنگ ـ مانند روش فرياد فروشندگان ميوه و تره بار ، فرياد مربيان ورزشي براي هدايت تيم ، فرياد مسئول گروهان هاي نظامي براي نظم دادن به گروهان ـ به صدا آسيب جدي وارد مي كند فلذا از آن پرهيز كنيد.
8.    براي گوش دادن الگوهاي تمريني حتماً از گوشي استفاده كنيد تا براي خانواده ، همكاران مزاحمت ايجاد نشود ؛ در صورت عدم رعايت اين نكته بعيد نيست همين عزيزان عامل دلسردي شما در ادامه مسير مداحيتان شوند.
9. براي تمرين صدا از فضاي پاركهاي جنگلي ، دشتها ، كوهها و فضاهاي طبيعي خلوت استفاده كنيد ، در صورت تمرين در منزل حتما حوله اي را چهار تا كرده ، مقابل دهان خود بگيريد تا حجم صدايتان را كنترل كند و مزاحمتي براي خانواده و همسايگان ايجاد نشود. در صورت عدم رعايت اين نكته هم بعيد نيست همين عزيزان عامل دلسردي شما در ادامه مسير مداحيتان شوند.

1. ارتفاع صدا (اوج و صعود)

يكي از قابليتهايي كه در صدا وجود دارد صعود به پرده­هاي بالاست كه در مداحي آن را باعنوان اوج ياد مي­كنيم.

سقف صدا:بالاترين پرده اي كه شما مي توانيد به آن صعود كنيد سقف صدا نام دارد.

توان صدایی انسانها از جهت ارتفاع و اوج متفاوت است. که اصطلاحا به آن د انگ گفته می شود. مهم این است که از استعداد کنونی به  بهترین وجه استفاده شود.

نکته:

• دانگ صدا بیشتر در ارتفاع صدا مطرح می شود.
• دانگ صدا قابل اندازه گیری محسوس نمی باشد.
• آیا دانگ صدا قابل افزایش است؟ خیر . البته معمولا افراد از توان صدایشان استفاده کامل نمی برند فلذا تا رسیدن به دانگ صدایشان دو سه پرده فاصله دارند.

راه (مراحل) رسیدن به سقف صدا چیست؟

تمرين:

مرحله اول ـ بالاترين پرده صدايي را كه در حال حاضر به راحتي مي توانيد در آن بخوانيد شناسايي كنيد.

مرحله دوم ـ الگويي را از مداحي اساتيد ، كه در پردة بالا خوانده شده است ، انتخاب كنيد.

مرحله سوم ـ در يك پرده بالاتر از توان كنوني صدايتان با الگوي انتخاب شده تمرين كنيد تا اينكه خواندن در اين پرده برايتان مانند پرده قبلي عادي شود؛

مرحله چهارم ـ همين مراحل را ادامه دهيد تا به پرده اي برسيد كه پرده اي بالاتر از آن براي صداي شما وجود ندارد كه در آن بخوانيد و صدايتان گير كند يا خروسك بزند ؛ اين پرده همان سقف صداست.

نكات كلي پيرامون ارتفاع صدا

1. معمولا از توان کنونی ارتفاع صدای شما تا سقف صدا دو سه پرده بیشتر وجود ندارد.
2. رسیدن به سقف صدا چقدر زمان می برد؟ معلوم نیست. اما تمرین کم مداوم، بسیار مؤثرتر از  تمرین زیاد پراکنده است.
3. در استفاده از پرده هاي صدا اصل بر توسط است ؛ يعني جايي كه ضرورت دارد بايد اوج برويد و اوج رفتن در تمامي مجالس لزومي ندارد.

مواضعی که اوج رفتن لازم است:

• در مولودی خوانی
• حماسی خوانی
• براي باز كردن گره مرثيه(بيان سوزناكترين بخش روضه) در صورتي كه مستمع شور و حال داشته و در حال زمزمه باشد؛ معمولا بايد ارتفاع صدايتان بالاتر از بخشهاي قبلي روضه باشد.

2.  استقامت صدا:

قابليت ديگر صدا استقامت آن است كه داراي دو بعد مي باشد:

اول اينكه؛ مدت زماني که صداي شما ـ در هر مجلس ، استقامت به كارگيري دارد. اين مدت زمان به كارگيري ، ميزان استقامت صداي شماست در کل خواندن.

دوم اینکه صداي شما چه مدت زماني در پرده هاي بالا استقامت به كارگيري دارد. اين مدت زمان به كارگيري ، ميزان استقامت صداي شماست در ارتفاع صدا.

• استقامت صدا بیشتر در پرده های بالا مطرح است.

نتیجه عدم استقامت صدا:

• طبيعتاً اگر شما داراي استقامت صداي مناسب نباشيد؛ با مدت زمان كمي خواندن و يا با يك صعود به پرده هاي بالا ، صدايتان مي گيرد و دچار ضعف در خواندن مي شويد.
• بریده بریده شدن صدا در پرده های پایین.

مراحل افزایش استقامت صدا:

1ـ مشخص کردن استقامت صدای کنونی .

2ـ انتخاب الگو .

3ـ تمرين مداوم صدا بر مبناي اصول ذكر شده ، در پرده هایی که صدایمان استقامت ندارد یا استقامتش کم است . به مرور بر استقامت صداي شما افزوده مي شود تا جايي كه ديگر صدايتان نمي گيرد.

1. حجم یا قدرت صدا

ميزان صدايي كه در يك پرده از حنجره خارج مي شود حجم صدا نام دارد؛ معادل حجم صدا در سيستم هاي صوتي با عنوان "VOLUME" به كار مي رود.

حجم صدا گاهی  قدرت صدا نیز نامیده می شود.

اگر چه ژنتيك و استعداد ذاتي ، عامل اصلي در ميزان حجم صداي شماست ؛ اما حجم صدا قابليت تقويت دارد و عواملي در آن مؤثرند كه عبارت است از:

1. توان جسماني كه به واسطه ورزش مي توانيد آن را افزايش دهيد.
2. قدرت عضلات گردن و عضلات مرتبط با خواندن مثل : عضلات شکم، قفسه سینه، ششها كه به واسطه حركات ورزشي مربوطه مي توانيد آن راتقويت كنيد.
3. قدرت تارهاي صوتي كه به واسطه تمرين صداي مداوم مي توانيد آن راتقويت كنيد.
4. تنفس صحيح .

كنترل و مدیرت حجم صدا

يكي از اصول فني مداحي كنترل و مديريت حجم صداست ، كم و زياد كردن حجم صدا ـ به تناسب محتوا و حال مجلس ـ كنترل حجم صدا نام دارد.

در حقیقت در اختیار گرفتن حجم صدا را گویند نه فقط حبس آن را.

مراحل کنترل حجم صدا:

1ـ حبس کل حجم صدا : براي كنترل حجم صدا ابتدا بايد بتوانيد كل حجم صدايتان را حبس كنيد . براي حبس كل حجم صدا ـ در حاليكه مصوتهاي ( آ ـ اي ـ‌ او )‌ را با صوت در يك پرده صدا ادا مي كنيد ـ ابتدا دندانها را به هم نزديك نموده سپس انتهاي زبان را به سقف دهان  بچسبانيد ، الان شما تمام حجم صدايتان را حبس كرده ايد و نجوايي كه به گوش شما مي رسد ، همان نوسانهاي فرعي صوت يا اصطلاحاً طنين است.

2ـ در مرحله بعد با اختيار، مقدار كمي بين دندانها و انتهاي زبان از سقف دهان فاصله بدهيد تا مقدار كمي حجم صدا از حنجره تان خارج شود سپس آرام آرام اين فاصله را زياد كنيد تا جايي كه كل حجم صدا با اختيار از حنجره خارج شود.

3ـ در مرحله آخر برعكس اين كار را انجام دهيد يعني ابتدا كل حجم صدا را از حنجره خارج ، و آرام آرام آن را كنترل كنيد تا جايي كه كل حجم صدايتان حبس شود. اين تمرين را بقدري تكرار كنيد تا حجم صدايتان كاملا در اختيارتان باشد.

نكات كلي پيرامون كنترل حجم صدا

1. به طور كلي هنگام خواندن ، حدود يك سوم حجم صدايتان را از حنجره خارج نكنيد.(خواندن تمرینی ـ خواندن رسمی)
2. رابطه حجم صدا و ارتفاع صدا معكوس است يعني هرچه ارتفاع صدايتان را بالاتر مي بريد حجم صدا را كمتر كنيد.
3. در موارد زیر باید حجم صدا بیشتر شود:

الف) هنگام خواندن مطالب حماسي ـ براي ايجاد هيجان ـ .

ب) هنگام باز كردن گره مرثيه(بيان سوزناكترين بخش روضه) ـ براي تأثير گذاري بيشتر ـ .

1. هنگام خواندن ذكر شور آخر سينه زني ـ براي ايجاد شور بيشتر ـ .
2. براي خواندن مطالب عاطفي ـ براي ايجاد لطافت بيشتر ـ حجم صدايتان را كم كنيد.

فوايد كنترل حجم صدا

1. به دليل اينكه براي ازدياد حجم صدا بايد هواي بازدم بيشتري از حنجره خارج شود ، با كنترل حجم صدا نفستان ديرتر تمام مي شود.
2. به دليل اينكه خواندن با حجم صداي بالا ، به حنجره فشار زيادي وارد مي كند ، با كنترل حجم صدا ، صدايتان ديرتر مي گيرد.
3. به دليل اينكه انعطاف صدا ، هنگام خواندن با حجم صداي بالا ، كمتر است ، با كنترل حجم صدا ، راحت تر مي توانيد به صدايتان تحرير بدهيد.
4. ایجاد تنوع و عدم خستگی مستمع : كم و زياد كردن حجم صدا در خواندن شما نوعي تنوع ايجاد و آن را از يكنواختي دور مي كند، كه آن را تنوع حجم صدا مي ناميم. به دليل اينكه خواندن با حجم صداي بالا ، به طور مداوم ، باعث خستگي شنيداري مستمع مي شود ، با كنترل حجم صدا ، مستمع كمتر خسته مي شود.

4. زير و بم صدا

در يك تقسيم بندي كلي صداها به زير و بم تقسيم مي­شوند. منظور از زير بودن صدا، نازكي صدا و منظور از بم بودن صدا كلفتي صدا مي باشد .

علت زیر و بمی صدا

به نظر مي رسد كه تفاوت طول و ضخامت تارهاي صوتي ، دليل اصلي تفاوت زير يا بم بودن صداست . بطور كلي هر چه طول تارهاي صوتي بیشتر و ضخامت آن كمتر باشد صدا زيرتر و هر چه طول تارهاي صوتي كمتر و ضخامت آنها بيشتر باشد صدا بم تر مي شود.

تغييرات صدا در حين رشد:

1ـ زيرترين صداي فرد در زماني است كه تازه به دنيا مي آيد و گريه مي كند.

2ـ زير يا بم بودن صداي كودكان بين پسر و دختر تفاوتي ندارد و تغييرات ايجاد شده تقريباً بين سنين 12-10 سالگي صورت مي گيرد . به اين نحوه كه هم در دختران و هم در پسران صدا بم تر مي شود با اين تفاوت كه ميزان بم شدگي در پسران بسيار بيشتر از دختران است .

درست در همين سنين است كه يك دوره گرفتگي صدا، به علت تغييرات هورموني در سنين بلوغ هم در پسران و هم در دختران ايجاد مي شود و اگر در اين دوران از صدا درست استفاده نشود صدا همچنان گرفته باقي مي ماند ولذا توصيه مي كنيم ذاكرين نوجوان در اين سنين به صدايشان فشار زيادي وارد ننمايند.

3ـ از سن 20 تا 70 سالگي صدا تقريباً ثابت بوده و ممكن است مقداري به سمت بم شدن پيش رود .

4ـ از سن 70 سالگي به بالا صدا به خصوص در آقايان شروع به زير شدن مي كند ، همچنين امكان گرفتگي صدا در اين سنين به علت تغييراتي در ساختمان حنجره (به علت پيري) مي باشد.

خصوصیات صدای زیر و بم

كساني كه صدايشان زير است معمولا از قابليت اوج و ارتفاع زياد، انعطاف و تحرير بيشتري برخوردارند در حاليكه صداي بم معمولا داراي حجم و طنين بيشتري است. البته ناگفته نماند كه ممكن است صدايي در حين بم بودن داراي انعطاف و ارتفاع زيادي باشد و يا صداي زيري داراي حجم و طنين بالايي باشد، چراكه تمرين عاملي است كه روي تمام معادلات فني مداحي تأثير گذار است.

زيرصدا

الف) نوای زیر صدا

در مداحي بعضي از اساتيد نوايي وجود دارد كه در پرده و حجم صداي پايين ، با هاله اي از هوا همراه است ، اين نوا را "زيرصدا" ناميده ايم. نواي زيرصدا معمولا در ابتداي خواندن و فرودها و نشستها كاربرد دارد.

مراحل پیداکردن نوای زیرصدا

1ـ حالت در گوشی حرف زدن : نفس ـ کلام

در حقيقت اگر به صداي در گوشي صحبت كردن ـ كه فقط نفس و كلام است ـ يك جوهره صدايي با سبك اضافه كنيد؛ نواي "زيرصدا" را به دست آورده­ايد.

2ـ حالت دکلمه خوانی شعر بیدار کردن از خواب: نفس ، کلام ، جوهره صدا

3ـ پیدا شدن زیرصدا : نفس ، کلام ، جوهره صدا ـ آهنگ و سبک

ب) سبک زیرصدا:

با توجه به اين كه نواي زيرصدا در بعضي سبكها ـ مثل سبك استاد حاج سيد محمد موسوي ـ بسيار مشهود است ، ما سبك ايشان را با عنوان سبك زيرصدا نام نهاده ايم و براي يادگيري دقيق نواي زيرصدا ، استفاده از سبك استاد موسوي را توصيه مي كنيم.

سبک اساتیدی چون موسوی که نوای زیرصدا در آن بر نواهای دیگر غلبه دارد.

نكات كلي پيرامون زير و بم صدا

1. آیا زیر و بمی صدا قابل تغییر است؟

از نظر علمی بله اما به علت مضراتی که دارد توصیه نمی شود . مثال بدنسازای هورمونی.

1. چه كنيم صدايمان پخته شود؟

در جواب بايد گفت ظاهرا منظور اين سؤال كنندگان اين است كه چه كنيم صدايمان پخته شود؟ با تمرين و ممارست و كسب تجربه ، به مرور صدا پخته و جا افتاده خواهدشد.

1. از صدای چه کسی تقلید کنیم ؟ به هيچ وجه صداي استادي را تقليد نكنيد و در خواندن ، تُن صدايتان را تغيير ندهيد بلكه از سبك و روش خواندن اساتيد استفاده نماييد.
2. از سبک چه کسی تقلید کنیم؟ در مرحله تقلید به پیشنهاد اساتید و در مرحله استقلال گلهای خواندن اساتید مختلف را بچینید و از کسی تقلید کنید که خواندنش را دوست دارید.
3. برای مداحی کدام نوع صدا بهتر است؟ برای مداحی فن محور صدای بم برای روضه مناسبتر است اما برای مداحی محتوا محور و معنویت محور تفاوتی بین صداها نیست.